Mu mateka y’u Rwanda, urugamba rwo kubohora igihugu rwatangiye ku wa 1 Ukwakira 1990 rukaba rwarageze ku ntsinzi mu 1994, ubwo Ingabo za RPA-Inkotanyi zahagarikaga Jenoside yakorewe Abatutsi. Muri urwo rugamba, abagore bagize uruhare ntagereranywa, haba ku rugamba rwa gisirikare, mu bikorwa by’ubutabazi, mu gutanga ubufasha, ndetse no mu guharanira amahoro n’ubumwe bw’Abanyarwanda.
Bamwe mu bagore binjiye mu ngabo za RPA bagaragaje ubutwari buhambaye mu mirwano. Urugero ni Rose Kabuye, wari umwe mu bagore ba mbere binjiye mu gisirikare cya RPA. Yabaye umusirikare, umuyobozi, ndetse aza no kuba Umuyobozi ushinzwe Protokole ya Perezida wa Repubulika nyuma ya Jenoside. Kabuye yibukwa nk’umwe mu bagore b’intwari batinyutse urugamba rukomeye.
Undi ni Lt. Col. Annick Umuhoza, wabaye umwe mu bagore barwanye ku rugamba mu buryo bweruye, atabariza inzirakarengane, kandi aza no kugira uruhare mu kubaka inzego z’umutekano nyuma ya Jenoside.
Hari n’abandi benshi bitanze, barimo abagore bafataga inshingano zitandukanye nka ba Marie Claire Mukasine, wakoraga mu itumanaho n’itangazamakuru ryafashaga mu gusobanura impamvu y’urugamba, ndetse na Speciose Mukandutiye, wagaragaje ubutwari bwo kwita ku basirikare bakomerekeye ku rugamba no gufasha mu bikorwa by’ubutabazi.
Hari abagore batari mu ngabo za RPA ariko bagaragaje ubutwari mu gihe cya Jenoside. Urugero ni nka Zura Karuhimbi, Umusaza w’umupfumu wo mu Karere ka Ruhango, wahishe Abatutsi barenga 100 mu rugo rwe, agapfukirana urupfu yitwaje “ubupfumu” kugira ngo interahamwe zitabageraho.
Hari n’abarokotse Jenoside nka Immaculée Ilibagiza, wamenyekanye mu isi yose kubera ubuhamya bwe bw’uburyo yihishe mu cyumba cy’akarobaro n’abandi bantu 7, akazarokoka atabayeho inzika, ahubwo agahinduka umuyobozi w’amahoro n’ubwiyunge.
Nyuma yo guhagarika Jenoside, abagore ntibahagarariye aho. Bafashe iya mbere mu kongera kubaka igihugu, kugarura icyizere mu miryango yashegeshwe no kugira uruhare mu miyoborere. Urugero ni Jeanne d’Arc Mujawamariya, wagizwe Minisitiri w’Uburezi akiri muto, nyuma aza no kuba Ambasaderi, ndetse ubu ni Minisitiri w’Ibidukikije.
Dr. Diane Gashumba, wari Minisitiri w’Ubuzima, ni undi mwari w’u Rwanda wagize uruhare rukomeye mu rwego rw’ubuzima no kongera icyizere mu baturage, by’umwihariko abagore n’abana.
Esperance Nyirasafari na we yagaragaye cyane mu ruhando rwa politiki n’imiyoborere, aho yabaye Minisitiri w’Uburinganire n’Iterambere ry’Umuryango, ndetse ubu ari Visi Perezida wa Sena y’u Rwanda.
Uruhare rw’aba bagore – yaba abari ku rugamba rwa gisirikare, abahishe abantu, abatangaga ubutabazi, n’abubatse igihugu nyuma ya Jenoside – ni isomo rikomeye ku rubyiruko n’abandi bose. Bagaragaje ko umugore atari umuntu wo kuguma inyuma, ahubwo ari inkingi y’iterambere n’amahoro arambye.
Nk’uko Perezida Paul Kagame akunze kubivuga: “Uruhare rw’umugore mu iterambere ry’igihugu ntirugomba kugarukira ku kuba impfura, ahubwo rugomba no kugaragara mu byemezo no mu buyobozi.”